KONAK İLÇESİ'NİN ANTİK ÇAĞ HAZİNELERİ

Homeros ve Meles Çayı

Büyük İskender'in Kadifekalesi

Roma Agorası

İZMİR'İN BÜYÜK HEMŞERİSİ HOMEROS

İlyada ve Odysseia isimli efsanevi edebi ürünleri günümüze kadar ulaşmış olan, tarihin ilk ve en büyük şairi Homeros, İzmir'de doğmuştu.

Homeros, destanlarını bir Anadolu lehçesi olan İyonca-Aiolca karışımı bir üslupla söylemiştir.

Homeros'un en ünlü lakabı 'Melesigenes', yani “Meles Çayı'nın çocuğu”dur.

Homeros'un Lir Çaldığı Meles Çayı

Aristotales, Homeros'un doğumunu şöyle anlatır: “Anadolu’ya İyon göçleri sırasında, İos Adası'nın bir kızı olan Kriteis, bir ilah tarafından hamile kalır. Bu kadın Egina'ya kaçsa da korsanlar, kadını İzmir'de Lidya Kralı Maion'a sunarlar. Kral, kadına âşık olur ve onunla evlenir. Bir süre sonra Kriteis, Meles Çayı kenarında Homeros'u doğurur ve ölür. Maion, bu kendisinden olmayan çocuğu büyütür ve ona doğduğu yeri vurgulayan ”Melessigenes (Meles'in Çocuğu)” ismini verir. Antikçağın çeşitli yazarları Homeros’un yaşantısı hakkında farklı sözler söylemelerine karşın fikir birliğine sahip oldukları iki önemli konu vardır: Kör olan Homeros, İzmir doğumludur ve bu şair Meles Çayı’nın kıyısında şiirlerini söylemiş, çayın denize kavuşmak için kıvrıla fışkıra ilerlediği yörelerde lir çalarak destanlar şakımıştır. Eski yazarlar, sözü geçen Meles Çayı'nın günümüzdeki Halkapınar Çayı olduğu konusunda fikir birliğine varmışlardır. Ancak, modern çağın yazarları, tarihçileri ve arkeologları, Meles Çayı’nın Kemer Çayı olduğu konusunda bir fikre sahiptirler. Yaşamını İzmir'de geçiren, Roma döneminin ünlü söylevcisi Aristides, Meles Çayı'nı şöyle anlatıyor: ”Deniz perilerine ismini veren Meles, kentin kapıları önünde kolunu uzatır. Kaynadığı yer, denize doğru suları akan bir hamamdır(Diyana Hamamları). Meles; mağaraların, evlerin ve ağaçlık korulukların arasından geçip gider. Meles çağıldamaz, onun dalgaları sessiz ve usulca denize kavuşur. Bazen, denizin dalgaları köpürünce, Meles’in dalgaları geri bile çekilir. Meles'in her tarafı balıkla doludur. Yaz, kış aynı seviyededir. Ne kurur ne de kükrer. Meles, serseri değildir; yatağını terk etmez. Çünkü İzmir'in aşığıdır. O'nun amacı, şehri öpe koklaya, yavaş yavaş sevişerek denize ulaşmaktır.'

Büyük İskender, Kadifekale'de

İskender, Anadolu'ya muazzam ordularıyla birlikte gelmişti. İzmir'in ikinci kez kurulması bu öykü içinde yer alır. Tıpkı İskender'in ismini taşıyan nice kentler gibi (İskenderiye, İskenderun) İzmir de bu dönemden sonra İskender'in mührünü taşımaya başlayacaktır. Efsanelere karışmış olan İzmir'in ikinci kuruluş öyküsü şöyledir: İsa’dan önce 334 yılında Sardeis'ten (Sart) İzmir'e gelen Büyük İskender, 'Pagos Tepesi' denilen Kadifekale'de, Nemesis Kutsal Alanı'nda (İzmirliler çifte Nemesis'i yani ikili su perisini kutsal sayarlardı) avlanırken, bir ara ulu bir çınarın (bazı kaynaklarda palmiye diye geçer) altında uykuya dalmış. Rüyasında gördüğü iki Nemesis, İskender'den yepyeni bir İzmir kentini uyuduğu tepenin eteklerinde kurmasını istemişler. Uykusundan uyanan İskender, Klaros'un (Ahmetbeyli) Apollon Kâhini’ne gördüğü rüyayı anlatarak fikrini sorar. Kâhin rüyayı tek bir cümlede yorumlar.  İskender, generalleri Antigonos ve Lysimakhos'a yeni kenti kurmaları için emir verir. İnşaatlara Antigonos başlar, kenti bitiren ise, Lysimakhos olur. Nemesis adında Kadifekale'de bir tapınak yapılır.            

ROMA DÖNEMİ

Romalılar, İzmir'e İ.Ö. ile İS 395 yılları arasında egemen olmuşlardı. Roma Dönemi başlı başına dev ve görkemli bir dönemdir. Sezar, Oktavyanus, Marcus Airelyus, Brütüs ve Hadrianus gibi Romalı İmparatorların veya Kraliçe Küçük Faustina’nın âşık oldukları doğunun efsane kızıdır İzmir. Romalı İmparatorlar, ünlü savaşçılar, generaller ve konsüller; dinlenmek ve doğunun gizemine savrulmak için Akdeniz'in en doğusundaki İzmir'e gelmişlerdir. Küçük Asya'da Tiber Tapınağı'nın yapılması için on bir kent arasında bir tercih yapılması gerekiyordu. Tüm  o ünlü kentler içinde, bizzat Roma İmparatoru tarafından yapılan seçimde, önceliği 'İzmir' almıştır. İzmirliler bu dönemde ticaret, bilim ve eğitim alanlarında zamanın en ilerisiydi . Tapınaklar, okullar, kültür sarayları, hastaneler,  geniş caddeler, büyük bir mimari sezgi ile düzenlenmiş semtler,  jimnazyumlar, koşu alanları ve tiyatrolar ile İzmir; coğrafyacı Strabon’un dediği gibi, dünyadaki kentlerin en güzelleri arasındaydı. Bu yüzden İtalya'dan, Yunanistan'dan, Adalar'dan ve Asya'dan birçok öğrenci okumak için İzmir’e gelmiştir. Yontulan bir mermer kitabede, İzmir'e 'Âlimler Ormanı' dendiğine de rastlamaktayız.

İZMİR'İN HALA YAŞAYAN AGORASI

Eskiden Türk Mezarlığı olan Agora kalıntıları, yüzyıllardır yarı açıkta duran bazı mermer sütunların ilgi çekmesi sonucu ortaya çıkmıştır. Agora'nın ortaya çıkarılmasında, İzmir Arkeoloji Müzesi'nin eski müdürü Selahattin Kantar’ın katkıları büyüktür. Türk Tarih Kurumu'nun yardımı ile 1932-1941 yıllarında bizzat kazıları yürüten Selahattin Kantar ve daha sonra Agora hakkında çeşitli yayınlar yapan Arkeolog Hakkı Gültekin, Roma Dönemi İzmir'ini aydınlatma açısından paha biçilemez bir hazine olan Agora'yı gözler önüne sermiştir.

İzmir, M.S. 178 yılında müthiş bir deprem sonucu yerle bir olmuştu. Kalıntıları bulunan Agora'nın 178 yılından sonra İmparator Marcus Aurelius'un yardımları ile yeniden inşa edilen Agora olduğu tespit edilmiştir. Çünkü imparatorun eski eşi Küçük Faustina bu tarihten sonra Anadolu'da vefat etmiştir. Agora'da Küçük Faustina'nın maskının üzerinde yer aldığı bir kemer bulunmuştur. Bu nazlı Kraliçe'nin büstü günümüzde de Agora'yı süslemektedir.

Ak Sakallı Tanrı Poseidon

İzmir Agorası kazılarında, Roma döneminde yapılmış 'Tanrı Poseidon'un kabartma şeklinde bir heykeli bulunmuştur.

Kentin deniz ticaretindeki önemini vurgulayan Poseidon Heykeli, Bazilika'nın batı ucunda yerin altında bulunmuştur. Burnu kırıktır. Bir kaya üzerinde sola dönmüş vaziyette oturan ve Krepis denilen ayakkabısını giymiş olan Poseidon'un belden aşağısı bir mantoyla sarılı, yukarı kısmı ise çıplaktır. Sağ elinde üç dişli bir asa, sol elinde Yunus Balığı vardır. Bilindiği gibi Poseidon, denizler tanrısıdır. Denizdeki tayfunların, dalgaların ve girdapların hâkimi olan Poseidon; iyi insanları taşıyan gemilerin koruyucusu, kötü donanmaların amansız düşmanıdır. Mitolojiye göre Baş tanrı Zeus ile devamlı didişen Poseidon Anadolulu olduğu için, Troya savaşlarında Yunanlılara karşı, Anadolu özgürlük savaşlarını tutmuştur. Yunanlı savaşçılar, tüm İlayda Destanı boyunca Poseidon'un müthiş öfkesinden şikâyet edip dururlar. Yine aynı sebepten, Yunanlı savaşçı Odysseuei denizyolu ile ülkesine dönerken kükremiş Poseidon'dan az çekmez.

 İsterseniz Homeros'u dinleyelim. Bakın Poseidon, Odysseus'a nasıl saldırıyor:

    (Odysseia, bölüm 5, satır 291)

    'Böyle dedi, yığdı bulutları üst üste

     Bir anda, allak bullak etti denizi,

     Üçlü yabasını tutuyordu elinde,

     Salıverdi çeşitli yellerin kasırgasını tekmil,

     Toprağı, denizi kapladı göklerden,

     Euros'la Notos ve uyuyan Zephyros,

     Ve koca dalgalarla açık gökten kopan Boreas,

     Estiler dört bir yandan boğuşa boğuşa.

     Sızladı yüreği Odysseus'un çözüldü dizlerinin bağı,

     İnleye inleye şöyle dedi ulu canlı yüreğine:

     Vay benim talihsiz başım vay,

     Bunu da mı görecektim sonunda?

     Tanrıça'nın dediği doğru mu çıkıyor ne?

     Daha çok çile dolduracaksın demişti,

     Baba toprağına varmadan önce

     Saçları Buğdayla Örgülü Demeter...

İzmir Agora’sında Poseidon kabartmasının hemen yanı başında 'Güzel Örgülü Demeter'in de bir heykeli bulunmuştur. Kırık parçalardan oluşan bu mermer kabartmanın Roma Dönemi'nde Poseidon ile bitişik durduğu tahmin edilmektedir. Homeros'un destanlarında 'Güzel Saçlı Kraliçe' veya 'Güzel Örgülü Demeter' diye geçen Toprak ve Bereket Tanrıçası Demeter'in heykeli ayakta ve sağ ayağı üzerinde doğrulmuş olarak tasvir edilmiştir. Agora'daki Demeter, kemersiz, bir hiton üzerinde, baştan aşağı örtülü bir manto kuşanmıştır. Sağ eliyle uzun elbisesinin ucunu, sol eliyle aşağı sarkan elbisesini yukarı doğru çekmektedir.

Saçları buğdayla örtülü bir Bereket anası olarak, dünya sanatçılarının yüzyıllarca ilham kaynağı olan Demeter, İzmir Agorası'ndaki kabartması ile kentin kara üretimi ve ticareti açısından önemini vurgulamıştır. Agora'daki Poseidon'la yan yana yontulan Demeter, İzmir’in Roma Dönemi'nde Asya'nın en işlek kenti olduğunu belirtmektedir.

Sevimli Küçük Faustina'nın Öyküsü

'Küçük Faustina' kıvırcık sarı saçlı, zümrüt yeşili gözlü, şeker gibi tatlı ve kumru gibi masum bir kızmış. Babası Roma İmparatoru Antoninus Pius'un görkemli sarayında yaşayıp giderken, İspanya kökenli sanatçı bir aileden gelen yakışıklı Marcus Aurelius'a âşık olmuş. İki genç, romantik bir aşk yaşayarak İS 145 yılında törenle evlenmişler. Prenses Faustina ile mutlu bir evlilik geçiren Marcus Aurelius, kayınpederinin ölümü üzerine güçlü bir politik özgeçmişi olması yüzünden İmparator ilan edilmiş.

İmparator Marcus İS 175 yılında kendisine karşı isyan eden Romalı General Casus'a karşı Asya Seferi'ni başlatmış. Yanına sevgili karısı küçük Faustina'yı ve oğlu Commodus'u da almış. İzmir'e geldiklerinde, Faustina, Doğu'nun bu masmavi kentine aşık olmuşmuş. Kadifekale surlarına çıkar, denizden esen imbata karşı, bembeyaz güvercinlerini azat edip gökyüzüne salıverirmiş.

Ne yazık ki, Roma Ordusu Toros Dağları'nı aşarken, Halala kenti civarındaki Küçük Faustina hastalanmış ve kocasının kolları arasında ölüvermiş. İmparator Marcus Aurelius, büyük bir üzüntüye kapılmış. Suriye ve Mısır'a gittikten sonra, İzmir'e dönmüş ve karısının sevdiği bu kentten ayrılmak istememiş. Bu arada İzmirli Aristeides ile çok yakın dostluk kurmuş. İşte, bu hüzün dolu günlerin dostluğu sonucu, İzmir İS 178'de korkunç bir depremle yıkılınca İmparator'un özel ilgisiyle İzmie yeniden inşa edilebilmiştir.

İzmirliler, sevgili kentlerini yeniden kurarken Agora'nın batı yapısı girişindeki kemerli kapıya Küçük Faustina'nın bir kabartmasını yerleştirmişler. Burnunun, dudaklarının ve çenesi hafif zedelenmiştir.

KONAK MEYDANI VE CİVARINDAKİ TARİHİ BİNALAR

Konak Meydanına çıkan caddeler ve bulvarlar üzerinde meydana gelen ve Neoklasik Türk Üslubu veya Milli Mimari Rönesans’ı denilen fakat daha sonra adı 1. Ulusal Mimarlık Akımı diye değişen üslupta binalar yükselmeye başlamıştı. 1. Ulusal Mimari Akım Cumhuriyet dönemi mimarlarımızdan Kemalettin ve Vedat beylerin öncülüğünde ortaya çıkmıştır. Üslup Türk milli tarzını hedeflemeyi amaçlamıştır. Yapılarda klasik Osmanlı dönemi mimari öğeleri ve süslemeleri kullanılırken bunun yanında Selçuklu dönemi mimari öğeleri ve süslemeleriyle melez bir üslup ortaya çıkarılmıştır. Teraslar, konsollar, yuvarlak köşeler, köşe kubbeleri, plasterler, sivri kemerli pencere ve kapılar, çini panolar, mukarnaslı kemerler, köşe alınlıkları gibi detaylar bu yapılarda kullanılmıştır. Bu yapıların bazılarına örnek verecek olursak; Borsa Sarayı, Tuhafiyeciler Çarşısı, Türkiye Denizcilik İşletmeleri İzmir Şube Müdürlüğü Binası, Tekel Müdürlüğü Binası, Ziraat Bankası, Çatalkaya Hanı    

(Roma Bankası Binası), Afyon Hanı, Bahçeliler Hanı, Osmanlı Bankası, Kısmet Hanı, Silahtaroğlu Hanı, Kavaflar Çarşısı, Türkiye Ekonomi Bankası binası, Pasaport binası, yangın alanı dışında kalan Milli Kütüphane ve Elhamra Sineması Binaları, Türk Ocağı binası ve simdi bahsedeceğim Kardıçalı Hanı bu yapılardan bazılarıdır. 

HÜKÜMET KONAĞI

1868-72 yılları arasında inşa edilmiş olan Hükümet Konağı, İzmir için mimari özelliğinden çok Kurtuluş Savaşı'ndaki yeri nedeniyle önemli olan bir yapıdır. 9 Eylül 1922'de Türk ordusunun İzmir'e gelmesi ile Hükümet Konağı'na çekilen Türk Bayrağı adeta zafer ile özdeşmiş bir görüntüdür. Bu nedenle, Konak 1970'de yandıktan sonra 1971 yılında açılan Yeni Hükümet Konağı mimari proje yarışmasında, yapının bayrağın çekilmiş olduğu balkonlu bölümünün korunması öngörülmüştür. 1970'lerin ortalarında tümüyle yıkılan Konak, uzun süren tartışmalar sonucunda 1980'den sonra cepheleri orijinaline çok yakın bir şekilde yeniden inşa edilmiştir.

SAAT KULESİ

Sarı Kışla, Hükümet Konağı, Hapishane, Hastane ve en son eklenen Saat Kulesi ile Osmanlı Devleti’nin İzmir’de modernleşme çizgisindeki kamusal meydanı tamamlanmış olup ve bu mekân toplumsal alanda çok sık kullanılan bir yer olmuştur, hatta kentin kalbi haline gelmiştir. 1901 yılında 2. Abdülhamid'in tahta çıkışının 25. Yılı için Sadrazam Küçük Said Paşa tarafından yaptırılan ve yapımı 1 Eylül 1901’de tamamlanarak faaliyete geçen Saat Kulesi, İzmir’in güzel çirkin, acı tatlı, sevinçli üzgün yirminci yüzyılda yaşadığı her güne tanık olmuştur. Ne var ki bu anıt, 1 Şubat 1974 tarihinde İzmir’de yaşanan 5,2 şiddetindeki depremden zarar görmüş ve kulenin saat kadranları üzerindeki son kat yıkılmış, inşa edilirken kesme taşlar arasına demir ve bakır lehimlenerek yapılan ana gövde depremlere dayanmıştır. Yıkılan kısım yaklaşık iki yıllık süre içinde onarılarak eski haline getirilmiştir. Saati dönemin Alman İmparatoru Kayser II. Wilhelm tarafından Osmanlı-Alman yakınlığı nedeniyle hediye edilmiştir.

Konak meydanını süsleyen ve İzmir’in simgesi olan Saat Kulesi gerçekten zarif bir sanat eseridir. 81 metrekare taban üzerine sekizgen şekilde ve dört basamaklı haç biçimde mermer bir platform üzerine yapılan Saat Kulesi, 25 metre yüksekliğinde ve dört katlıdır. Sekizgen platformun dar kenarlarında, dörder küçük sütun üzerine oturan sebiller yer alır. At nalı kemerli, baldaken biçimli sebillerin üçer çeşmesi ve kurnası ile ortasında fıskiyeleri vardır. Fıskiyelerden bugün iki tanesi yok olmuştur. Baldekenlerin üzerini alemli kubbeler örter. Sebiller arasındaki geniş dört cephede, at nalı kemerli, demir şebekeli birer açıklık bulunur. Bu açıklıklardan deniz tarafındaki olanı kapıdır. Cephelerin ve sebillerin üzerini çepeçevre fistolu saçak dolaşır. Kulenin platformu beyaz mermerden, diğer bölümleri ise kesme taştan yapılmıştır.

Sekizgen kaide üzerinde sütunlu bir galeri ve onun da üzerinde köşeleri pahlanmış kare prizma gövde yükselir. Zarif başlıklı, küçük kaideli sütunlar birbirine üç dilimli kemerlerle bağlanır. Galeri ve çeşmelerde kullanılan pembe ve yeşil sütunların başlıklarında ve köşelerinde bitkisel süslemeler yer alır. Gövdenin dört bir tarafında, orta yerinde açılmış at nalı kemerli küçük nişli balkon görüntüsü veren unsurlar görülür. Bunun üzerinde, Doğu ve Batı yönlerinde birer Osmanlı arması, Kuzey ve Güney yönlerinde ise Sultan II. Abdülhamit’in tuğraları kabartma olarak yapılmıştır.

İLK KURŞUN ANITI

Yunan Ordusunun İzmir'i işgali sırasında, denizden karaya çıkan düşman askerlerine karşı ilk kurşunu sıkarak, Türk direnişinin ilk örnek davranışını gösteren ve ardından şehit olan gazeteci Hasan Tahsin adına dikilen ve onu ilk kurşunu sıkarken gösteren heykel-anıt bugün Konak Meydanındadır. Anıt, 1974 yılında yaptırıldı.

YALI (KONAK )CAMİİ

Konak Meydanı'nda, çinileri ve sekizgen planıyla dikkatleri çeken, İzmir'in en zarif camilerinden Yalı (Konak) Camii, Mehmet Paşa kızı Ayşe Hatun tarafından 18.yüzyılda yaptırılmıştır. Sekizgen planlı caminin mimarisinde kesme taş kullanılmıştır. Harim ile dış cephelerde yer alan çiniler, 19. yüzyıl Kütahya çini geleneğinin en güzel örneklerini yansıtmaktadır. 

KEMERALTI ÇARŞISI

Konak ilçesinde Mezarlıkbaşı semtinden başlayarak Konak Meydanı’na kadar ulaşan ve ticari faaliyetlerin yoğun şekilde yaşandığı semt ve çarşı. Fevzipaşa Caddesi ve Eşrefpaşa Caddesi çarşının kara sınırlarını oluşturur.

1650–1670 yıllarından itibaren deniz kıyısının doldurulması ve yeni yerleşim alanları ile ticarethanelerin açılması ile oluşturulmuştur. 1597'de inşa edilmiş Hisar Camii'nin bulunduğu mevkiden başlatılmış bu yayılmanın çizgisini, başka bir şekilde eski deniz kıyısı hattını günümüzdeki Anafartalar Caddesi oluşturur.

Kemeraltı Çarşısı ilk yıllarında üzeri tonoz ve kiremit örtülü, sokakları kapsayan bir kapalı çarşı görünümünde olup 19. yüzyılın sonlarına kadar bu özelliğini korumuştur. Bugün üzeri açık olan ara sokakların bir bölümünün de üzeri beşik tonozla örtülü idi. Kemeraltı Çarşısı'nda İzmir’in en önemli camilerinden birisi olan 1597 tarihli Hisar Camii ve 1744 tarihli günümüzde turistik amaçlı hizmet veren Kızlarağası Hanı gibi pek çok cami, han ve havra bulunmaktadır. 19. yüzyılda İzmir’in ticaret hayatının can noktası olan bu çarşı eski hanlar ve bedestenleri kapsamaktadır. Çarşı demirciler, kömürcüler, çiviciler, baharatçılar ve saman pazarı gibi ticarethaneleri kapsamakta idi. Çarşıda her ticarethane gruplar halinde ayrı bölümleri oluşturmaktadır.

Günümüzde Kemeraltı Çarşısı İzmir’in önemli bir alış veriş merkezi haline gelmiştir. Tonoz ve kubbeli bazı dükkânlar özelliğini korumuş olmalarına rağmen çoğunlukla modern iş merkezleri, mağazalar, kafeteryalar ve sinemalar burada toplanmıştır. Bunların yanı sıra Türk el sanatları örneklerini yansıtan seramiklere, çini panolara, ağaç eserlere, madeni eserlere, düz dokuma yaygıları ile halı ve kilimlerin satışının yapıldığı dükkânlar da burada bulunmaktadır.